5. maj

Iza svakog datuma u godini prikriva se razularena horda istorijskih događaja koji su se nekada dogodili na taj dana. Neki od tih događaja pojedinačno pretenduju da postanu događanja, a oni ambiciozniji i apsolutni datumi. Čisti ili apsolutni datumi su oni dani koji svojim kalendarskim nazivom ili samo numeričkom oznakom nose i predstavljaju celokupno značenje i simboliku nekog događaja ili događanja. Takav datum je, recimo, 11. septembar, koji se u Americi uglavnom označava samo sa nine eleven ili 9/11, a koji sa sobom nosi ogromnu emocijama ispunjenu simboliku. Tako, kada danas neko pomene 11. septembar ne oseća se obaveznim da pojasni na koji događaj misli, što bi pre kraja 2001. godine, svakako morao da učini. Slični čisti ili apsolutni datumi su i 8. mart, kao i 1. maj za koje se, nažalost, još samo retko koriste puni nazivi, Međunarodni dan žena, odnosno Međunarodni dan (praznik) rada. S tim što ova dva datuma nose sasvim drugačiju simboliku, emocije i posledice od 11. septembra.  

Međutim, postoje i oni drugi događaji i datumi koji nemaju takve ambicije. Oni obično budu brzo zaboravljeni, a i nose jednu drugačiju simboliku koji ponekad primetimo, ali nam uglavnom promakne. Peti maj je jedan od takvih datuma. On nema neku posebnu istorijsku važnost, niti sa sobom nosi neki emotivni naboj. Ali iako potpuno nevažan, ima jednu zanimljivu simboliku koja može značiti nešto onima kojima su bliske socijalističke ideje i ideje levice uopšte. Igrom slučaja, na taj dan desila su se tri događaja koje ne spaja neki jak kauzalitet, već pre istorijska stihija. A ipak, svaki na svoj način, imaće snažan uticaj na devetnaesti, dvadeseti, a danas je jasno i onima koji su sumnjali i mislili da je se istorija već završila, i na dvadeset i prvi vek.

5. maja 1789. godine – sazivom Državnih staleža – počela je Francuska revolucija, koja se smatra glavnom prekretnicom u istoriji zapadne demokratije.

Ukratko – Francuska je u drugoj polovini XVIII veka bila feudalno-apsolutistička država. Postojanje feudalnih prava na zemlju sputavalo je razvoj industrije i poljoprivrede. Društvo je bilo podeljeno u tri staleža. Prvi i drugi stalež činili su visoko sveštenstvo i plemstvo koji su uvek donosili iste odluke, te su često smatrani jednim staležom. Treći najniži i ujedno najbrojniji stalež (98%) činili su zajedno buržoazija, građani, seljaci, obrtnici, kmetovi, zanatlije, privrednici, niže sveštenstvo…

Početkom 1789. počela je izborna kampanja. Plemstvo i sveštenstvo dokazivali su neophodnost privilegija. Treći stalež povela je krupna buržoazija i buržoaska inteligencija. Poduprti idejama francuske prosvetiteljske filozofije, ukazivali su na nedostatke monarhije, tražili ustav, ukidanje povlastica i privilegija i izjednačavanje staleža. Seljaci su tražili ukidanje feudalnih obaveza i vlasti na selu, povratak opštinskog zemljišta i ukidanje poreza na so. Dok su radnici tražili ukidanje političkog bespravlja i smanjenje poreza. U ovoj izbornoj atmosferi posebnu ulogu odigrao je pamflet i govor opata Siejesa koji je pitao “Šta je to treći stalež?” – “To je ceo narod u okovima i pod pritiskom. – Narod postoji prije svega, on je izvor svega, njegova volja je uvek legitimna i ona je sam zakon. Pre njega i iznad njega postoji samo prirodno pravo.”

Skupština staleža bila je otvorena 5. maja 1789., a već 17. juna proglašena je Narodna skupština. Građani Pariza organizovano su napali Bastilju 14. jula, zatvor u kojem su držani politički zatvorenici i neprijatelji monarhije, iako je u zatvoru bilo samo 7 zatvorenika. Feudalizam je ukinut 4. avgusta, odnosno od tog dana ukidaju se sve obaveze seljaka prema feudalcima, te se ukidaju poreski desetak i sudovi. 26. avgusta, Ustavotvorna skupština donosi Deklaraciju o pravima čoveka i građanina. U njoj se ističe da se ljudi rađaju i ostaju slobodni i jednaki u pravima. Deklaracija je štitila neotuđiva prava čoveka, slobodno vlasništvo, sigurnost i otpor protiv tlačenja, ističući da svaki suverenitet počiva u narodu, a ne na kralju. Svi su jednaki pred zakonom. Proglašava slobodu govora i pisanja i jamči nepovredivost prirodnog vlasništva.

I konačno, u septembru 1792. Konvent proglašava Republiku.

Francuska revolucija koja se, obično, deli u četri perioda:

maj 1789. – jun 1789.                      Monarhija nasuprot trećeg staleža

jun 1792.  – januar 1793.                Monarhija nasuprot revolucionarnog režima

mart 1793. – decembar 1793.       Vandejska pobuna: montanjari protiv žirodinaca, federalista

avgust 1799. – novembar 1799.  Direktorijum protiv rojalista i protiv Bonaparte

završena je 10. novembra 1799., kada je vlast predata trojici konzula od kojih je jedan bio i Napoleon Bonaparta.

5. maja 1821. godine, tačno trideset i dve godine posle saziva Državnih staleža, umro je, u progonstvu, u Longwoodu na Svetoj Heleni, Napoleon Bonaparta, poslednji akter “Velike revolucije”.

Kao mlad oficir, Napoleon se istakao u bici kod Toulona 1793., gde je porazio Engleze. Preuzevši komandu nad francuskom vojskom u Italiji uspešno je ratovao protiv Austrije. Nakon ekspedicije u Egiptu, uz pomoć krupne buržoazije sproveo je državni udar 1799., i postao prvi konzul. A 1804. proglasio se za cara. Ukinuo je one tekovine Revolucije koje nisu odgovarale njemu i krupnoj buržoaziji i uveo centralnu državnu organizaciju s birokratskim i policijskim aparatom. Iako je bio najveći vojskovođa u istoriji, jer je za kratko vreme dobio više bitaka nego Aleksandar Makedonski, Cezar i Hanibal zajedno, nije uspeo da slomi pomorsku moć Engleske, koju nije uspeo da pobedi ni ekonomskim merama tokom kontinentalne blokade. Godine 1812. njegove trupe doživele su slom u Rusiji, a Napoleon je izgubio podršku velikog dela naroda. Po diktatu velikih sila, morao je otići u izgnanstvo na ostrvo Elba. Pokušaj ponovnog preuzimanja vlasti završio je njegovim debaklom kod Waterlooa. Ovo je imalo za rezultat da su velike sile ovaj put odbile preblagi ostrakizam i trajno ga proterale na ostrvo Sveta Helena gde je i umro 5. maja 1821. godine od, kako je tek tokom osamdesetih godina dvadesetog veka utvrđeno, trovanja arsenikom.

5. maja 1818. godine rođen je Karl Hajnrih Marks

Još u ranom detinjstvu, pa tokom celog njegovog života, tekovine Francuske revolucije, koja je počela na dan njegovog rođenja dvadeset i devet godina ranije, igrale su važnu ulogu u životu Karla Marksa. Ukratko – Marksov otac koji je bio građanski orijentisan pravnik jevrejskog porekla (1816. prešao u protenstantizam) bio je veliki pobornik ideja prosvetiteljstva i Francuske revolucije.

Karl Marks je neprikosnovena ličnost socijalizma. Nijedan drugi mislilac nije imao ni priblžan uticaj na teoriju i praksu socijalizma.

Nakon završetka gimnazije 1835. god., odlazi u Bon na studije prava, a godinu dana kasnije u Berlin. U Berlinu sluša Eduarda Gansa koji je nastavljao Hegelovu filozofiju prava i svojim progresivnim političkim i teorijskim shvatanjima vršio važan uticaj na tadašnju generaciju. Osim studija prava, Marks studira i istoriju i filozofiju. Doktorirao je filozofiju na Univerzitetu u Jeni, 15. aprila 1841. godine, na temu “Demokritove i Euklidove filozofije prirode”.  1842. godine počinje da radi prvo kao novinar, a malo zatim i kao urednik poznatog radikalnog lista Rajnske novine, oko kog su se u to vreme okupljali levi mladohegelovci poput Openhajma, Mozesa Hesa, braće Bauer i drugih. Nakon nekoliko objavljenih članaka na temu slobode govora i siromaštva, po zakonu o cenzuri novine su bile zabranjene. Pošto je odbio ponudu da radi u državnoj administraciji Pruske, 1843. godine odlazi u Pariz gde proučava ideje francuskih utopijskih socijalista. U Parizu je se sreo sa Bakunjinom, Prudonom i sa svojim budućim saradnikom i doživotnim prijateljem Fridrihom Engelsom. Tokom 1844. piše rad u kojem postavlja temelje teoriji otuđenja. To delo nije objavljeno sve do 1932., kada je prvi put izdato pod nazivom Ekonomsko-filozofski spisi. Godine 1945. Marks je sa porodicom proteran iz Pariza i odlazi u Brisel gde započinje pisanje fundamentalnog dela socijalizma Manifest komunističke partije, koji izlazi u februaru 1848. u Londonu. Posle proterivanja iz Brisela, Marks odlazi ponovo u Pariz na poziv privremene francuske vlade, gde je konstituisan Centralni komitet Saveza komunista za čijeg je predsednika Marks izabran. Nakon toga, posle Berlinske revolucije, odlazi u Keln, gde osniva Nove rajnske novine. A nakon serije procesa koji su se vodili protiv njega, kao člana Rajnskog okružnog odbora demokrata, ponovo odlazi u Pariz, a zatim u London gde ostaje do kraja života. Iako je od tada uglavnom živeo samo u Londonu, Marks učestvuje u osnivanju Međunarodnog udruženja radnika (Prve internacionale) 28. septembra 1864. u Londonu. A 1871. aktivno pomaže borbe proletera tokom Pariske komune. Umro je 14. marta 1883. godine u Londonu.

Marksova filozofija naučnog socijalizma formirana je pod uticajima klasične nemačke filozofije, pre svih Hegelove, zatim klasične engleske ekonomije Adama Smita i Davida Rikarda, francuskog i engleskog utopijskog socijalizma i materijalizma Ludviga Fojerbaha.

Najpoznatija dela Karla Marksa su:

Kritika Hegelove filozofije prava,  Prilog jevrejskom pitanju, Ekonomsko filozofski spisi, Sveta porodica, Teze o Fojerbahu, Nemačka ideologija, Beda filozofije, Manifest komunističke partije, Najamni rad i kapital, Klasne borbe u Francuskoj, Osamnaesti bremier Luja Bonaparte, Kapital…